COVID-19: Жаңа респираторлық инфекциялардың, коронавирустық инфекцияны қоса алғанда, таралуына жауап беру жүйесінің ғылыми-технологиялық негіздемесі

BR 11065386-OT-22

Мақсаты: Жаңа коронавирустық инфекцияның әсер ету механизмдерін кешенді бағалау, диагностикалау мен емдеудің жаңа тәсілдерін іздеу, ықтимал жаңа респираторлық инфекцияларға бейімделген коронавирустық инфекцияның таралуына жауап беру жүйесін негіздеу.

Өзектілігі

Коронавирустық инфекция денсаулық сақтау жүйесіне, практикалық медицинаға және жалпы медицина ғылымына қиындық туғызды. Эпидемия вирустар мен олар тудыратын аурулар туралы түсінігіміздегі көптеген олқылықтарды анықтады. Коронавирустық инфекцияның өршуінен кейін жүргізілген көптеген зерттеулер жүйелендіруді, талдауды, үлгіні кеңейтуді, сондай-ақ әр түрлі популяциялар мен топтарда растауды қажет етеді. Вирус пен хосттың өзара әрекеттесуі инфекцияны дамытудың кілті болып табылады, ал иммуногенетикалық механизмдер аурудың симптомдарының, болжамдары мен нәтижелерінің ауырлығына айтарлықтай ықпал етеді.

Зерттеулердің қолда бар нәтижелері коронавирустық инфекцияның ерте және ұзақ салдарларының болуы мен даму мүмкіндігін көрсетеді, бұл дамудың патогенетикалық механизмдерін, қолайсыз нәтиженің болжамды маркерлерін, клиникалық көріністердің ерекшеліктерін, COVID-19 аясындағы асқынуларды одан әрі зерттеуді қажет етеді.

Күтілетін нәтижелер

Жаңа респираторлық жұқпалы аурулармен, COVID-19 қоса алғанда, байланысты биологиялық қауіптерді болжауға мүмкіндік беретін жаңа ауыр жіті респираторлық инфекциялар туындаған жағдайда инфекциялық процестің ықтимал модельдері әзірленетін болады. Жаңа респираторлық жұқпалы аурулармен, COVID-19 қоса алғанда, байланысты ықтимал биологиялық қатерлерге ден қою жүйесін жетілдіру бойынша ұсынымдар әзірленді. Респираторлық аурулар жағдайлары туралы деректермен және денсаулық сақтау жүйесінің ресурстары, Қазақстан Республикасының мемлекеттік шекарасындағы өткізу пункттері, халықтың тығыздығы бойынша анықтамалық материалдармен интерактивті карта (геоақпараттық жүйе) әзірленді. Коронавирустық инфекцияны диагностикалау және емдеу, сондай-ақ медицина қызметкерлерінің жұқтыру қаупінің алдын алу бойынша әдістемелік ұсынымдар әзірленді. "Хост-патоген" жүйесіндегі ықтимал өзара әрекеттесулер анықталды және коронавирустық инфекцияны емдеудің мүмкін емдік мақсаттары зерттелді. Постковидтік синдромдарды оңалту бағдарламалары әзірленді.

  1. Турмухамбетова А.А., м.ғ.д., бағдарлама жетекшісі (ORCID ID 0000-0002-4668-3295; Scopus Author ID:56515487900.).
  2. Омаркулов Б.К., м.ғ.к. КЕАҚ ҚМУ, Қоғамдық денсаулық сақтау және кәсіби денсаулық институтының директоры (Индекс Хирша WoS – 1, Scopus – 2.).
  3. Аманбекова А.У., м.ғ.д., Қоғамдық денсаулық сақтау және кәсіби денсаулық институтының профессор (Индекс Хирша - 1 Scopus).
  4. Ларюшина Е.М., м.ғ.к., қауымдастырылған профессор, ішкі аурулар кафедра меңгерушісі (Индекс Хирша - 4 Scopus, ORCID https://orcid.org/0000-0002-9590-690X).
  5. Турдыбекова Я.Г., PhD, акушерлік, гинекология және перинатология кафедрасының қауымдастырылған профессор (Индекс Хирша - 2 Scopus, ORCID https://orcid.org/0000-0001-8742-6300).
  6. Клюев Д.А., м.ғ.к., қауымдастырылған профессор, өмір туралы ғылымдар институтының директоры (Индекс Хирша – 3 Scopus, https://www.scopus.com/authid/detail.uri?authorId=56611901600).
  7. Ахмалтдинова Л.Л., м.ғ.к., қауымдастырылған профессор (Индекс Хирша – 1, Author ID в Scopus 56285614700, ORCID ID 0000-0001-5602-6136).
  8. Кадырова И.А., PhD, қауымдастырылған профессор, ҰПЛ аға ғылыми қызметкер (Индекс Хирша - 1 Scopus, ORCID ID 0000-0002-8329-407X).
  9. Никифорова С.А., психологиялық-педагогикалық білім беру магистрі, Қазақстан тарихы және әлеуметтік-саяси пәндер кафедрасының кафедра меңгерушісі.
  10. Жамантаев О.К., денсаулық сақтау магистрі, оқытушы.
  11. Мамырбаев А.А., д.м.н. "Марат Оспанов атындағы Батыс Қазақстан медицина университеті" КЕАҚ, гигиеналық пәндер және кәсіби аурулар кафедрасының профессоры (Индекс Хирша - 4 Scopus).
Жарияланымдар тізімі:
  1. Turgunova, L., Laryushina, Y., Turmukhambetova, A., Sorokina, M., Korshukov, I. The Incidence of Depression among the Population of Central Kazakhstan and Its Relationship with Sociodemographic Characteristics // Behavioural Neurology - 2017, номер статьи 2584187 DOI: 10.1155/2017/2584187 (Индекс цитирования 5, 40 процентиль)
  2. Laryushina Y., Parakhina V., Turmukhambetova A., Turgunova L., Ibraeva L., Amirkhanova D., Nildibayeva F. The Relationship Between the Level Fabp4, Risks of Type 2 Diabetes Mellitus, and Cardiovascular Events // Open Access Macedonian Journal of Medical Sciences. – 2020. - Oct 10. - 8(B). - Р.762-768 (49 процентиль) DOI: https://doi.org/10.3889/oamjms.2020.4678.
  3. L Muravlyova, D.Klyuyev, V Molotov-Luchanskiy, R Bakirova, O Ponamareva, D Omertayeva Red blood cell-derived microparticles and oxidative stress intermediates in erythrocytes of pregnant women with preeclampsia and hypertension // Free Radical Biology and Medicine.- 2019.- Vol.1.- P.139. (91 процентиль)
  4. L. Akhmaltdinova, A. Lavrinenko, I.Belyayev. Flow Cytometry in Detecting Resistant E. Coli Strains// Open Access Macedonian Journal of Medical Sciences. - 2017. - Vol.5(5). – Р.592-594 DOI 10.3889/oamjms.- 2017.- Р.104 (49 процентиль)
  5. Никифорова С.А., Ламанова А.С., Ковтун О.А. Использование метода научных проектов в образовательном процессе в медицинском вузе // Медицина и экология. - 2017. - № 2 (83).- С. 102-105.
  6. A.Mamyrbaev T.Djarkenov, A.Dosbayev, N.Dusembayeva, A.Shpakov, G.Umarova, Y.Drobchenko, T.Kunurkulzhayev, M.Zhaylybaev, G.Isayeva The Incidence of Malignant Tumors in Environmentally Disadvantaged Regions of Kazakhstan // Asian Pacific Journal of Cancer Prevention. - 2017.- Vol. 17 (12). –– P.6103-6109. (57 процентиль)

Әртүрлі тәсілдерге (ARIMA және TBATS) негізделген COVID-19 таралуының үш моделі әзірленді.

Медицина қызметкерлерінің ең маңыздысы клиникалық көріністердің жұмыс жүктемесімен және жоғары жүйке-эмоционалдық кернеумен (R2 39,98%, р=0,004), апталық және тәуліктік жүктемемен (R2 33,06%, р=0,0008), ЖҚҚ жинақталмауымен (R2 25,29%, р=0,017) байланыстары болды. Медициналық мамандардың жеке және кәсіби сипаттамаларына теріс әсер ететін жеке белгілердің де, күйіп қалу фазаларының да даму тенденциясы байқалады.

Асқыну құрылымында, COVID-19-дан кейінгі науқастарда кардиоваскулярлық асқынулар мен 2 типті қант диабеті басым болды.

COVID-19 тобындағы плаценталарда шоғыраралық тромбтар мен хорион бүршіктерін қаптаған фибриноидты шөгінділердің шоғыраралық кеңістіктің облитерациясымен жиірек анықталды.

Нәтижелер COVID-19 тарихының болуына байланысты.

Спутник-V дозалаудың ағымдағы режимін түзету қажеттілігін көрсетеді. Постковидты синдром спецификалық антиденелердің төмендеуімен, CD32BC күрт (16 есе) созылмалы төмендеуімен, ИЛ-27 ұзақ уақыт жоғарылауымен (2,5 есе) сипатталады. 34% жағдайда фагоцитарлық белсенділіктің айтарлықтай төмендеуі байқалады, бұл өкпе тінінің бастапқы зақымдану көлемімен байланысты.

12 аптаға дейін есепке алынған жүкті әйелдер үшін ол жеткілікті жоғары деңгейде сақталмайды, бұл белгілі бір дәрежеде ана өлімінің көрсеткіштеріне әсер етеді.

Мақсатты тұтынушылар денсаулық сақтау мамандары мен санитарлық-эпидемиологиялық қадағалау ұйымдары болады. Жүзеге асыруға ұсынылған бағдарламаның күтілетін нәтижелері диагностиканың және емдеудің жаңа әдістерін іздестіруге, тұрғындар арасында жаңа респираторлық инфекциялардың, соның ішінде COVID-19 таралуына мониторинг пен жауап беруге байланысты қолданбалы мәселелерді шешуге бағытталған.
Жоба тақырыбы бойынша негізгі жарияланымдар:
  1. Mekhantseva I., Turgunova L., Laryushina Y., Akhmaltdinova L. The role of neutrophil indices in the prognosis of COVID-19 with a focus on diabetes Mellitus //16th International Conference on Advanced Technologies & Treatments for Diabetes (ATTD 2023) taking place in Berlin, Germany & Online, 22-25 February 2023. А229. https://doi.org/10.1089/dia.2023.2525.abstracts
  2. Alyona Lavrinenko, Svetlana Kolesnichenko, Irina Kadyrova, Anar Turmukhambetova, Lyudmila Akhmaltdinova, Dmitriy Klyuyev Bacterial Co-Infections and Antimicrobial Resistance in Patients Hospitalized with Suspected or Confirmed COVID-19 Pneumonia in Kazakhstan//Pathogens. – 2023. – V.12(3):370. doi: 10.3390/pathogens12030370 (Scopus 52 %).
  3. Koichubekov, B., Takuadina, A., Korshukov, I., Turmukhambetova, A., & Sorokina, M. Is it possible to predict COVID-19? Stochastic system dynamic model of infection spread in Kazakhstan//Healthcare. – 2023. - V.11 (5).- статья № 752, https://doi.org/10.3390/healthcare11050752 ( Scopus 65%).
  4. Olzhas Zhamantayev, Gaukhar Kayupova, Karina Nukeshtayeva, Nurbek Yerdessov, Zhanerke Bolatova and Anar Turmukhambetova COVID-19 Pandemic Impact on the Maternal Mortality in Kazakhstan and Comparison with the Countries in Central Asia// Int. J. Environ. Res. Public Health. – 2023. – V.20. – Р.1-15. https://doi.org/10.3390/ijerph20032184 (Scopus 75 %).
  5. Nurbek Yerdessov, Olzhas Zhamantayev, Zhanerke Bolatova, Karina Nukeshtayeva, Gaukhar Kayupova and Anar Turmukhambetova Infant мortality trends and determinants in Kazakhstan//Children. - 2023.-10.-923. https://doi.org/10.3390/children10060923 (Scopus 47%)
  6. Ибраева Л.К., Исабекова А.М., Рыбалкина Д.Х., Бачева И.В., Ныгиметова А.А. Клинико-лабораторные особенности обострения ХОБЛ у пациентов, перенесших COVID-19 // Фармация Казахстана. - 2023. - № 1. - С. 38-45. (КОКСНВО)
  7. Turdybekova Ya. Effect of COVID-19 infection on markers of inflammation, endothelial dysfunction and fibrosis in pregnant women: prospective case-control study// 16th World Congress оf Perinatal Medicine. -2023.- Р.333-334.
  8. Шадетова А.Ж., Аманбекова А.У., Гребенева О.В., Отарбаева М.Б., Акынжанова С., Алексеев А.В., Русяев М.В. Основные симптомы, сохраняющиеся у переболевших COVID-19 на протяжении года. Авторское свидетельство на объект интеллектуальной собственности №37674 от 30.06.2023 г.
  9. Yasminur Gabdulhakovna Turdybekova, Irina L. Kopobayeva, Yevgeniy K. Kamyshanskiy and Anar A. Turmukhambetova Comparative clinical and placental pathologic characteristics in pregnancies with and without SARS-CoV-2 infection// Journal of Perinatal Medicine. https://doi.org/10.1515/jpm-2022-0371 Received July 30, 2022; accepted June 11, 2023; published online July 24, 2023 (Scopus 68 %)
  10. А.А. Турмухамбетова, С.А. Никифорова, А.А. Инджиголян, А.С. Ламанова, М.Т. Әли Методология оценки эффективности информационного сопровождения профилактической работы по нераспространению новых респираторных инфекций, включая коронавирусную инфекцию в условиях пандемии Covid-19//Методические рекомендации. Караганды, 2023. - 50 с.
  11. А.А. Турмухамбетова, С.А. Никифорова, А.А. Инджиголян, А.С. Ламанова, М.Т. Әли Социально-психологическое самочувствие медицинских работников в условиях распространения новых респираторных инфекций, включая коронавирусную инфекцию (COVID-19).//Методические рекомендации. Караганда, 2023. - 50 с.
  12. А.А. Турмухамбетова, Е.М. Ларюшина, Л.К. Ибраева и др. Программа диагностики и реабилитации постковидного синдрома).//Методические рекомендации. Караганда, 2023. - 68 с.
  13. Turgunova L.G., Mekhantseva I.V., Laryushina Ye.M., Alina A.R., Turmukhambetova A.A. Predictive value of hemogram indices in the evaluation of the 30-day mortality risks in COVID-19 depending on gender // Nauka i Zdravookhranenie [Science & Healthcare]. -2023 - Vol.25,№ 3. - Р. 7-15. doi 10.34689/SH.2023.25.3.001 (КОКСНВО).